مدرسه خوب، مدرسه متوسط و مدرسه بد

 خانواده هایی که فرزندشان از یک مقطع تحصیلی وارد مقطع دیگری می شود، در به در دنبال مدرسه خوب می گردند. می گوید: "این یکی به درس بچه ها نمی رسد. این مدرسه خوب است اما به بودجه ما نمی خورد. این یکی نیاز به پارتی دارد. مدرسه ... از منزل ما دور است". می گویم شما چه انتظاری از مدرسه بچه تان دارید؟ می گوید : " معلم خوب درس بدهد ... بچه ها به حال خودشون رها نشوند... تعداد بچه ها توی کلاس 40 نفر نباشه... مدرسه سرو سامان داشته باشه و..."

سطح نازل آموزش در مدارس دولتی به دلایلی مانند دو نوبتی بودن مدارس، تراکم بالای دانش آموز در کلاس های درس، بی‌انگیزگی و کم کاری معلمان و ضعف مدیریت مدرسه باعث شده که خانواده ها دنبال مدارس غیر دولتی بروند. تعداد کمی دانش‌آموز از طریق آزمون های سخت در مدارس تیزهوشان و مدارس نمونه دولتی پذیرفته می شوند اما پیدا کردن مدرسه غیردولتی مناسب برای بقیه کار آسانی نیست. خانواده ها متناسب با سطح درآمد خود به مدارس دولتی معروف، مدارس شاهد، مدارس غیرانتفاعی صاحب آوازه در سطح شهر، مدارس غیر انتفاعی معروف در منطقه، مدارس غیرانتفاعی سر کوچه، مدارس سما (وابسته به دانشگاه آزاد) و...  مراجعه کرده و با مدیر و ناظم این مدارس حرف می زنند. مادر یک دانش آموز که تازه از مدرسه راهنمایی غیر انتفاعی ... باز گشته می گوید : "شهریه این مدرسه 2میلیون و دویست هزار تومان است و دست کم 800 هزار تومان هم باید بابت سرویس رفت و آمد بپردازم". این مدرسه مانند اغلب مدارس غیر انتفاعی امتحان ورودی برگزار کرده است. بر روی برد مدرسه نوشته شده : "تعداد محدودی دانش آموز در سال اول از طریق آزمون و مصاحبه پذیرفته می شوند". خانواده ها معمولا با شرمندگی از میزان شهریه  می پرسند. وقتی که برای پذیرش 75 نفر به گفته مدیر، 6 هزار دانش آموز داوطلب شده اند، پرسش از میزان شهریه چندان جایگاهی ندارد. آزمون ورودی این مدارس بدون هیچ نظارتی برگزار می شود. دفترچه ای مشتمل بر 18 صفحه کاغذ آ4 در دست من است. روی جلد آن نوشته: آزمون ورودی پایه اول راهنمایی مجتمع آموزشی ....تعداد سوالات 120 . مدت زمان پاسخگویی 120 دقیقه . در جمعی خانوادگی متشکل از یک مهندس، یک دبیر دبیرستان، یک دبیر مقطع راهنمایی و یک دانشجوی رشته شهرسازی این جزوه را ورق می زنیم و به سوالات آن پاسخ می دهیم. پویان دانش آموز پنجم  دبستان که امسال با معدل 20 قبول شده،  به 90 درصد سوالهای این آزمون که به گفته او تا حالا به گوشش نخورده شانسی جواب داده. تنها ده درصد پرسشها درسطح دبستان است. بیشتر سوالها در سطح دوم و سوم راهنمایی و حدود 20 درصد در سطح دبیرستان است. معلوم نیست دانش آموزی که تازه پنجم ابندایی را گذرانده از کجا باید مطالب کتابهای درسی راهنمایی و دبیرستان را بداند؟

 این آزمونها در درجه اول جنبه تبلیغاتی و بازارگرمی برای مدرسه دارد. فرق بهترین مدرسه غیرانتفاعی با بدترین مدرسه دولتی سرکوچه چیست؟ به همان اندازه که در مدارس دولتی کم کاری و اهمال صورت می گیرد در مدارس غیر انتفاعی با شهریه های 4- 3 میلیونی  به دانش آموز فشار می آورند و حافظه او را از معلومات مختلف پر می کنند. در واقع این مدارس به نام قبولی در المپیاد و رسیدن به رتبه زیر صد کنکور،  شادابی و روحیه زندگی را در نوجوانان می کشند و آنها را تبدیل به ماشین بی اراده مطالعه می‌کنند.

 عوارض این فشارها بروز انواع ناهنجاری‌های روانی است که آثار آن تا سالها باقی می ماند. به گمان من تحصیل در بهترین مدارس تهران که خانواده ها برای آنها سر ودست می شکنند و به خاطر پرداخت شهریه از بانک  وام می گیرند یا مادران طلاهای خود را می فروشند و ریاضت اقتصادی بر خانواده تحمیل می کنند، از نظر تربیتی و آموزشی به مفهوم علمی، زیانبار بوده و برنامه آموزشی و تربیتی این مدارس مغایر با حقوق طبیعی کودکان است. اگر مدارس دولتی تفریط می کنند مدارس غیر انتفاعی افراط‌گری را پیشه خود کرده اند.

معروف است که برخی مدارس معروف به یمن نفوذ موسسان خود بازرس‌های آموزش و پرورش را به داخل مدرسه راه نمی دهند. یکی از این مدارس که متعلق به یکی از وزرای اسبق آموزش و پرورش است به سبک کلیسا از دانش آموزان برگه اعتراف به گناه می گیرد. نظارت آموزش و پرورش بر نرخ شهریه و کار این مدارس جنبه سمبلیک دارد.  این مدارس لیستی از هزینه‌های خود و کلاس‌های فوق برنامه و اردو و غیره را به مناطق آموزش و پرورش ارایه می دهند. ادارات هم معمولا این برآوردهای مالی را تصویب می کنند. در برخی از این مدارس علاوه بر شهریه مصوب تحت عناوین دیگر هم از والدین پول می گیرند. برخلاف تصورعمومی، عمده مشتریان مدارس غیر دولتی، سرمایه داران و مرفهان بی درد نیستند. والدین اکثر دانش آموزان این مدارس،  کارمندان دولت، فرهنگیان، اساتید دانشگاه، نظامیان و افراد متوسط جامعه هستند که تحصیلات بیشتری دارند و به کیفیت تحصیل فرزندان خود اهمیت می دهند.

شهریه مدارس غیردولتی هرچند برای طبقه متوسط شهرنشین، کمر شکن است اما از حق نباید گذشت که سود سرمایه گذاری در بخش آموزشی در مقایسه با بخشهای دیگر اقتصادی بسیار کمتر است. اما نکته اینجاست که بسیاری از مدارس غیردولتی که شهریه‌های 3-4 میلیونی می گیرند، متعلق به دولتمردان و شخصیت‌هایی است که در فضایی غیر رقابتی از رانت های دولتی استفاده کرده  و از ابتدا آورده مالی قابل توجهی نداشته‌اند. می توان فهرستی از این مدارس که معمولا موسسان آنها از نگاه مردم پنهان نگه داشته می شوند را ارایه داد.

 ریشه اصلی مشکل اینجاست که سال به سال تعداد بیشتری از خانواده ها اعتماد خود را به کارآمدی مدارس دولتی از دست می دهند و دنبال مدرسه جایگزین غیر دولتی می روند، اما این کار برای طبقه متوسط فرهنگی جامعه در شرایط کنونی مانند رفتن دنبال سراب و نتیجه آن سرخوردگی است. در آموزش و پرورش رضایت دانش آموز و اولیا مهم ترین شاخص کارآمدی است. آموزش و پرورش باید با نظارت بر کیفیت کار در مدارس دولتی و ایجاد انگیزه خدمت در معلمان و مدیران و برگزاری دوره های ضمن خدمت برای نوسازی معلومات معلمان، به نیازهای آموزشی خانواده‌ها پاسخ داده و اعتماد جامعه به مدارس دولتی را بازگرداند. یکی از این راه ها احیای مدارس نمونه مردمی است که در واقع راهی است برای به تحرک واداشتن مدارس دولتی.